Binlerce yıllık bir gelenek...
İslam Sanatında geometrik desenler , müslüman filozof ve sanatkarlarının ortaya çıkardığı Fas ‘tan Endonezya ‘ya kadar yayılan birlerce yıllık bir gelenektir. İslam kültüründe geometrik tasarımlar camiler, medreseler, saraylar ve özel evler gibi hemen her yerde ön plana çıkmaktadır.
Bu gelenek , İslam ‘ın ilk yayılmasından başlayarak bilhassa MS. 8 yüzyılda, zanatkarların Roma ve İran Kültüründen de önce var olan motifleri ele alarak, yeni görsel anlatım biçimlerine dönüştürmesi le oluşmuştur. Bu dönem İslam kültürünün altın çağlarından biridir ve önceki medeniyetlerin özelliklerini koruyarak geliştirmiş , bilimsel çalışmaların artmasına ve matematiğin ilerlemesini sebeb olmuştur. İslam sanatında karmaşık geometrik halı ve dokumaya elverişli kumaşlarda da karmaşık çiçek modifleriyle sonsuza dek tekrarlanıyormuş gibi görünen desen kalıplarında kullanılmış ve desenler merak uyandırarak sonsuz düzeni düşündürmeyi amaçlamıştır.
İlk örnekleri Batı Şeria’da görülmektedir.Emeviler devrinde yapılmış bir yazlık sarayda kullanılmıştır. Hişam sarayında bir çok desen örneği görülebilmektedir.
Bu saray 10. Emevi Halifesi Hişam Bin Abdülmelik tarafından 8. Yüzyılın ilk yarısında yapılmış ve arkeolojik açıdan Filistin’deki en önemli yapılardan biridir. Arkeologlar buraya ‘’Orta Doğu’nun Versay’ı’’ adını vermiştir.
İslam sanatında ve mimarisinde desenlerin çoğu , mükemmel bir sıralama ile birbirine uyum sağlayacak şekilde , bir tek motifin tekrarlanmasına dayanır. Tüm duvarı kaplayacak detaylı bir desen tasarlamaktan ziyade sanatçılar örnegin dörtgen ve altıgenlerden oluşturan ızgaralara bölebilir ve bağımsız bir motifi her birimde tekrarlayabilirler. Bir birim tekrarlatarak daha büyük geometrik desenler oluşturabilir.
Geometrik desen , İslam sanat ve mimarisinin en tanınan görsel ifadeleri arasındadır.Geçmişte , zanaatkarların kapsamlı bir geometri uygulama bilgisi olduğunu göstermektedir.
Geometrik tasarımda önemli olan bir merkez daireden geçecek dairelerin diğerleyle olan ilişkisidir. Dört , beş ve altı bükümlü üç ayrı çeşit bu süslemelerin temelini teşkil eder.Sabit açılı bir pergel ve cetvel bu sanata ilgi duyanların ihtiyacı olduğu iki adettir.Açının bir milim bile oynaması dış dairelerde yapılacak desenin bozulması anlamına geldiğinden , buna çok dikkat göstermişler ve ortaya muhteşem sanat eserleri çıkmıştır.Elde edilen motifleri çini ,mermer , ahşap sedef ve kıymetli taşlar üzerinde uygulamışlar.Pergel ve cetvelin olmadığı devirlerde ise müslüman ustalar basit bir iple desenleri hayata geçirmişlerir. Birbirinden uzak yerleşim alanlarında benzer desenler görülebilmektedir.Fas’taki bir deseni Anadolu’da veya Hindistan ‘da görmek mümkündür.
Bu desenleri 1200 sene evvel yapan sanatkarların bir mana yüklemek gibi bir niyeti olup olmadığını bilmek pek mümkün değildir ama Abbasi devrindeki Bagdat’taki etkili felsefe ekollerinin , bu şekiller üzerinde inşa edildiğini düşünmemek elde değil.
Bagdat Çember biçimli başkent planı
Comments